Xã hội hóa bến xe khách, vì sao doanh nghiệp chưa đậm đà?

Nhiều năm qua, quốc gia và Bộ GTVT đã quan tâm phát triển đầu tư xây dựng mạng lưới bến xe ôtô khách với chất lượng dịch vụ càng ngày càng nâng cao. Các bến xe trọng điểm đầu tư xây dựng khang trang, đương đại đã mọc lên tại nhiều thành thị lớn như: TP Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, TP Hải Phòng, TP Đà Nẵng, Lâm Đồng, TP Cần Thơ, Bình Dương, Đồng Nai… Ông Khuất Việt Hùng, Phó Chủ tịch chuyên trách UBATGT Quốc gia cho biết, hiện cả nước có 457 bến xe (BX) ôtô khách, trong đó có 322 BX loại 4 trở lên bảo đảm phục vụ hành khách liên tỉnh theo quy định của Bộ GTVT. Bình quân mỗi tỉnh, thành thị có 7 BX, trong đó trên 70% số BX từ loại 4 trở lên. Tại 63 thị thành phố, đã có 213/457 BX đã được tầng lớp hóa (hoạt động theo Luật Doanh nghiệp 2005). Ưu điểm của bến xe xã hội hóa (BXXHH) là điều kiện cơ sở vật chất tốt hơn, doanh nghiệp (DN) chủ động ứng dụng khoa học công nghệ trong việc điều hành và tổ chức quản lý hoạt động của bến xe. Hầu hết 213 BXXHH được đầu tư xây dựng đương đại, đáp ứng yêu cầu phục vụ chuyển vận hành khách nhưng chưa khai thác, sử dụng hết năng lực. Bến xe dù Miền Đông bị cưỡng chế. Tại TP Hồ Chí Minh, bên cạnh các bến xe khách liên tỉnh như BX Miền Đông, BX Miền Tây, BX quận 8, BX An Sương… hành khách còn biết đến một dạng bến xe tự phát, “ăn theo” do tư nhân lập ra để tranh giành khách với các BX lớn. Ông Thượng Thanh Hải, Phó Giám đốc BX Miền Đông từng kêu rằng: “Từ khi các bến xe “lụi”, bến “cóc” nở rộ thì mỗi ngày tại TP có hàng trăm chuyến xe “dù” tải khoảng 10.000 hành khách khiến cho lượng khách trong BX Miền Đông làng nhàng mỗi năm giảm từ 7 đến 10%. Hiện mỗi ngày, BX Miền Đông chỉ còn khoảng 800- 900 chuyến xe xuất bến, giảm 1/3 so với cách đây 3 năm. Từ năm 2010- 2013 xe chạy tuyến Bắc giảm 4.457 đầu xe và hơn 177.000 khách; Xe chạy tuyến miền Trung giảm 4.325 đầu xe và 88.500 hành khách… Trong số này, có một lượng lớn xe bỏ Tôn Việt Nhật bến ra ngoài hoạt động tại các bến xe “chui”. Tại sao tư nhân chưa đằm thắm đầu tư bến xe ôtô khách? Theo chủ trương của TP Hồ Chí Minh, chủ đầu tư xây dựng BX có thể trực tiếp hoặc gián tiếp khẩn hoang bến xe, Nhà nước vẫn giữ 100% vốn hoặc giữ cổ phần chi phối đối với các bến xe quan yếu; BX được phép xây dựng với diện tích tối thiểu từ 500-15.000m2, lượng khách tối thiểu từ 2.000 - 5.000 lượt người/ngày và phải gần với đường giao thông công cộng, không được cách xa đường giao thông công cộng quá 200m và phải có đường nối… Tháng 4/2013, Thủ tướng đã phê chuẩn quy hoạch phát triển liên lạc TP Hồ Chí Minh đến năm 2020, trong đó có xác định BX An Sương là một trong 11 làm mối tải hành khách công cộng chính, là bến trung chuyển xe bus (hơn 70% tổng số xe lưu đậu) tại cửa ngõ Tây - Bắc TP và trong mai sau gần sẽ là bến cuối của tuyến tàu điện ngầm số 2 TP Hồ Chí Minh và tuyến bus nhanh số 3 (BX An Sương - BX Miền Tây). Tháng 4/2014, Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải đã có văn bản đồng ý với kiến nghị của TP Hồ Chí Minh về việc điều chỉnh quy hoạch mở rộng BX An Sương từ 1,6ha lên 4,8ha để thích hợp với quy hoạch mà Chính phủ Ton Hoa Sen đã duyệt. TP Hồ Chí Minh cũng đã có văn bản kiến nghị Chính phủ cho phép điều chỉnh quy hoạch dời BX Miền Tây về khu E Phú Mỹ Hưng, 1 trong 5 khu đất của Khu tỉnh thành mới Nam Sài Gòn thay vì xây mới tại xã Tân Kiên (huyện Bình Chánh) và BX Miền Đông ra khu vực Suối Tiên. Để đáp ứng yêu cầu mở một BX của tư nhân về diện tích, quy định hiện hành là không thể, không riêng TP mà ngay cả các quận huyện cũng rất khó. Theo tâm tính, nếu DN tư nhân đầu tư vào BX, với mức đóng 10% doanh thu của một đầu xe, tương đương từ 3.500 đồng - 5.000 đồng/ghế (như mức thu ngày nay của BX Miền Đông) thì trong trường hợp BX đạt 70% công suất cũng phải mất ít ra 10 năm, thậm chí 15 năm DN mới có thể hoàn vốn. Bộ GTVT cũng sẽ nghiên cứu, hoàn thiện hệ thống văn bản quy bất hợp pháp luật về hoạt động của BX ôtô khách, tạo tiện lợi cho việc khai khẩn các bến xe, nâng cao hiệu quả đầu tư theo mô hình tầng lớp hóa. Cùng với đó là việc quản lý thứ tự an ninh trong BX đối với các DN khẩn hoang cũng là một mối quan hoài hàng đầu. Đặc biệt, trong bối cảnh bây giờ quốc gia đang kêu gọi chủ trương tầng lớp hóa BX